وظایف گیربکس چیست و انواع مختلف آن کدامند؟

همه ما نام ماشین دنده‌ای و اتومات به گوشمان خورده و حتی اگر راننده هم نباشیم تا حدودی فرق این خودروها را می‌دانیم. اما اگر از ما بپرسند که دقیقا وظیفه گیربکس چیست و از چه اجزایی تشکیل شده، شاید نتوانیم پاسخ کاملی بدهیم.

اگر به دنبال انتخاب خودرو بر اساس ویژگی‌های فنی و عملکردی آن هستید، حتما باید با انواع گیربکس‌ها آشنا باشید و بدانید که تجربه رانندگی با هر کدام چگونه است. در این مقاله با ما همراه باشید تا به تمام سوالات شما در مورد گیربکس خودرو پاسخ دهیم.

گیربکس چیست و چه نقشی در خودرو دارد؟

در سیستم هدایت خودرو یکی از مهم‌ترین وظایف برعهده گیربکس است. این مجموعه و اجزای آن تلاش می‌کنند تا نیروی تولید شده توسط موتور را به صورت کنترل‌شده به چرخ‌ها منتقل کنند. در حقیقت گیربکس می‌تواند بدون بالا بردن دور موتور و گشتاور، سرعت خودرو را به هر میزان دلخواه بالا ببرد. علاوه بر این‌ها گیربکس نقش بسیار بزرگی در تامین امنیت و جلوگیری از تصادفات دارد.

اگر بخواهیم در یک نمای کلی به سوال «وظایف گیربکس چیست» پاسخ دهیم، موارد زیر جزء مهم‌ترین وظایفی هستند که برای گیربکس تعریف شده:

• انتقال قدرت: برای شروع حرکت، گیربکس نیروی موتور را به چرخ‌ها منتقل می‌کند.
• تغییر سرعت: با تغییر دنده می‌توان سرعت و گشتاور موتور را طوری تنظیم کرد تا نیروی تولیدشده سازگار با شرایط مختلف رانندگی باشد.
• تنظیم جهت حرکت: گیربکس حرکت رو به عقب و جلوی خودرو را امکان‌پذیر می‌کند.
• پیشگیری از سرعت ناخواسته: گیربکس کنترل صفر تا صد خودرو را به راننده می‌سپارد و سرعت را حتی در سراشیبی‌ها و شرایط رانندگی دشوار ثابت نگه می‌دارد.
• توقف انتقال قدرت: گیربکس می‌تواند در حالتی که موتور خودرو همچنان روشن است، انتقال نیرو را متوقف کند و در نتیجه خودرو را ساکن نگه دارد.

گیربکس خودرو اگر از سلامت فنی کامل برخوردار باشد، باید از عهده تمام این وظایف بربیاید. در حقیقت بررسی سلامت موتور و گیربکس یکی از مطمئن‌ترین راه‌ها برای جلوگیری از خسارات سنگین خودرو است.

اجزا و قطعات گیربکس چیست؟

سیستم انتقال قدرت از جمله یکی از پیچیده‌ترین سیستم‌های خودرو است که از قطعات بسیاری تشکیل شده. وظایف مختلفی که بر عهده گیربکس است در نتیجه همکاری این قطعات با یکدیگر ممکن می‌شوند.

در انواع مختلف گیربکس ممکن است اجزای مختلفی سوار شوند. اما به طور کلی مهم‌ترین قطعات این سیستم و وظایف هر کدام به شرح زیرند.

• چرخ‌دنده: چرخ‌دنده‌هایی که بیشترین فضا را در ساختمان گیربکس به خود اختصاص می‌دهند، نماینده هریک از دنده‌های خودرو هستند. فعالیت و چرخش هر کدام از این چرخ‌ها، میزان نیروی انتقالی را مشخص می‌کند. چرخ‌دنده جزء مهم‌ترین قطعات گیربکس بوده و در همه انواع آن حضور دارد.
• انواع شافت: وظیفه انتقال گشتاور در سراسر سیستم را بر عهده دارند.
  • شافت ورودی: انتقال نیرو بین کلاچ و موتور را امکان‌پذیر می‌کند.
  • شافت واسط: نیروی تولیدی در موتور را به چرخ‌دنده‌ها منتقل می‌کند.
  • شافت خروجی: نیروی چرخ‌دنده‌ها را به میل گاردان یا دیفرانسیل منتقل می‌کند.
• یاتاقان: چرخ‌دنده هماهنگ‌کننده است و با انتخاب دنده توسط راننده به سمت چرخ‌دنده موردنظر حرکت کرده و نیروی خود را به آن منتقل می‌کند.
• دسته دنده: در داخل کابین قرار دارد و به راننده این امکان را می‌دهد تا دنده موردنظر را خودش انتخاب کند. البته در مدل‌های اتومات این بخش به طور کامل حذف شده.
• ماهک: قطعه فلزی که نیروی دسته دنده را به چرخ‌دنده موردنظر منتقل می‌کند.

انواع مختلف گیربکس کدامند؟

در ادامه بررسی و پاسخ به این سوال که گیربکس چیست، باید با انواع آن نیز آشنا شوید. در باور عمومی، گیربکس‌ها یا دستی هستند و یا اتوماتیک. اما اگر بخواهیم از منظر فنی نگاهی به انواع گیربکس بیاندازیم، با سه دسته کلی از آن روبه‌رو می‌شویم:

• گیربکس دستی
• گیربکس اتومات
• گیربکس نیمه‌اتومات

در هر کدام از این سه دسته، گیربکس‌های متعددی معرفی می‌شوند که عملکرد و راندمان هر کدام متفاوت است.

گیربکس دستی چیست؟

گیربکس دستی دو تفاوت اصلی با گیربکس اتومات دارد:

• در گیربکس دستی نیازمند تعامل کلاچ با موتور خودرو برای انتقال قدرت هستیم.
• تعویض دنده در اینجا به کمک دسته دنده و با دخالت راننده انجام می‌شود.

در خودروهایی که گیربکس دستی دارند، کنترل صد در صد سرعت برعهده راننده است. گیربکس دستی آپشنی است که امروزه از 90 درصد خودروهای رده بالا جمع شده و ماشین‌های لوکس بازار که تا یک میلیارد تومان قیمت دارند، معمولا گیربکس دستی ندارند. با این وجود همچنان بسیاری از رانندگان خبره رانندگی با این دست خودروها را ترجیح می‌دهند.

انواع گیربکس دستی در دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• گیربکس ترتیبی: نوع منسوخ شده گیربکس دستی است که در برخی از انواع موتورسیکلت‌ها همچنان مشاهده می‌شود. در این گیربکس، افزایش دنده باید به ترتیب صورت گیرد و مثلا از دنده 2 یکباره به دنده 4 نمی‌توان تغییر سرعت داد.
• گیربکس غیرترتیبی: این گیربکس 5 دنده‌ای بوده و در انواع سواری استفاده می‌شود.

گیربکس اتومات چیست؟

مشخصه بارز گیربکس اتومات، تعویض خودکار دنده و نبود کلاچ در سیستم است. رانندگی با خودروهای اتومات دقیقا به دلیل همین تغییرات، بسیار راحت‌تر از خودروهای دستی بوده و این خودروها با قیمت بسیار بالاتری در بازار خرید و فروش می‌شوند.

انواع گیربکس اتومات که امروزه در خودروهای سواری یافت می‌شوند، به شرح زیرند:

• گیربکس AT: نه سرعته بوده و مخصوص سواری‌های لوکس و اسپرت مثل سانتافه و سورنتو است.
• گیربکس AMT: اجزای مشترکی با گیربکس دستی دارد و هزینه نگهداری و ساخت آن پائین‌تر است. زمانیکه بخواهیم گیربکس خودرو را از نوع دستی به اتومات تغییر دهیم، سراغ گیربکس AMT می‌رویم.
• گیربکس CVT: از جدیدترین گیربکس‌های اتومات بازار است که بیشتر در خودروهای چینی مثل انواع برلیانس و برخی خودروهای سایپا استفاده می‌شود.

بیشتر بخوانید: نشانه‌های خرابی گیربکس اتومات | علائم رایج و راه‌های تشخیص زودهنگام

گیربکس نیمه‌اتومات چیست؟

گیربکس نیمه‌اتومات برخی از ویژگی‌های گیربکس دستی و اتومات را به صورت مشترک دارد. تعویض دنده در اینجا به صورت خودکار انجام می‌شود اما در صورت نیاز، راننده می‌تواند دنده را کم و زیاد کند. به گیربکس‌های نیمه‌اتومات، گیربکس منوتیک هم گفته می‌شود.

انواع این گیربکس در بازار فعلی به شرح زیرند:

• گیربکس ترونیک: از جمله ابداعیات شرکت پورشه است که به راننده امکان دخالت در تعویض دنده و همچنین اعمال دنده معکوس را می‌دهد.
• گیربکس شیفت‌ترونیک: ساخته شرکت هیوندای است و تنها تفاوت آن با مدل ترونیک این است که راننده برای تعویض دنده نیاز به فعال کردن حالت دستی ندارد.

جمع‌بندی

در مورد اینکه گیربکس چیست و انواع مختلف آن کدامند صحبت کردیم. گیربکس‌های اتومات که در بازار طرفداران بیشتری دارند، بیشتر در خودروهای لوکس تولید داخل و خودروهای دست دوم وارداتی دیده می‌شوند. خرید خودرو دست دوم با اینکه ریسک بالایی دارد، اما امروزه بیشتر از هر زمان دیگری مورد استقبال مردم قرار گرفته.

اگر شما هم می‌خواهید خودروی دست دوم بخرید، یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای دور زدن تله‌های کلاهبرداران، استفاده از خدمات کارشناسی خودرو است. در مجموعه عبادی ما به شما کمک می‌کنیم تا مشکلات خودروی موردنظر خود را شناسایی کنید و با آگاهی کامل از وضعیت آن تصمیم به خرید بگیرید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت نوبت از طریق لینک زیر اقدام کنید.

سوالات متداول